Hazreti Mevlâna, sayısız misâller verdiği ‘yokluk’ konusunun üzerinde o kadar çok durur ki, bir yerde kendinden geçme hâlini de yoklukla ilişkilendirir, bu hâli yokluğa bağlar.
Yokluğu, bir gülbahçesine benzeten Hazreti Mevlâna şöyle buyurur:
“Yokluk gülistanında insan kendinden geçer… O âlemdeki sarhoşluk Tanrı’nın büyük kadehindendir. Onu içmeyen, tadını bilmez, anlamaz.”
Hazreti Mevlâna’ya göre yokluk, duyulmakla değil, yaşanmakla anlaşılıacak bir hâldir.
Bu hâl ile ilgili, insanlığı aydınlatan, en vurucu sözleri söylemiş olan Hazreti Muhammed hakkında bir yerde şöyle buyurur:
“Ahmed, toprak olmayı, yâni mütevâzı yaşamayı huy edindi de, o yüzden mirâca yükseldi ve göklerin mânevî padişahı oldu.”
“Sen de toprak ol da senden bitkiler yetişsin. Toprak olan, gönül hazinesini bulur” diye buyuran Hazreti Mevlâna, bu konu ile ilgili cezbe sözlerini şöyle dile getiriyor:
“Mâdemki biz benlikten, senlikten kurtulunca hep bir oluyoruz. Yeter sus! Sen bu sözleri kime söylüyorsun?”
Yeniyi isteyenin, eskiden soyunması gerektiğini söyleyen Hazreti Mevlâna, bizim tutunacağımız mânevî bir ip gösterir ki, bu ip, hevâ ve hevesi bırakma ipidir. Hevâ ve heveslerinden arınan kişi bir ipe ulaşır ki, bu ip onun canını göğe çeker.
Kendinden kurtulan kişinin hâlini çok açık bir şekilde anlatan Hazreti Mevlâna, görünen varlığın bir gölgeden ibaret olduğunu, bunun ötesindeki gerçek varlığını ise yokluktan bulduğunu şöyle açıklar:
“Yokluk, bir bakışta beni benden alıp, varlığımı kapıp gidince, kendimden de kurtuldum, gelecek derdinden de. Ümitten de kurtuldum, korkudan da! Olduydu, olacaktı, vardı, yoktu kaydından da yakamı sıyırdım. Tamamiyle yok oldum.”
Rubâi:
“Ey gönül! Eğer sen, sevgiliyi istiyorsan; kendinden kurtul, kendine yabancı ol! Pervâne gibi sevgide vefâlı ol! Bedenini, canını düşünme; aşk alevinin içine kendine at!
Tamamiyle yüzünü Hakk’a çevir, Hakk’a yönel! Gerçek aşktan bahset, aklını yorma, onun boynuna halka geçir, onu serbest bırakma da, bizim gibi mest ol,divâne ol!”